Odmiany krzewów polecane do przestrzeni miejskiej

W 2007 roku po raz pierwszy odsetek ludzi żyjących w miastach przewyższył odsetek ludności wiejskiej. Głównym powodem migracji w stronę miast jest poszukiwanie wyższego standardu życia rozumianego jako lepszy dostęp do opieki medycznej, szkolnictwa czy miejsc zatrudnienia. Duża gęstość zaludnienia i uprzemysłowienie niesie za sobą zagrożenia związane z zanieczyszczeniem gleby, wody i przede wszystkim powietrza. Urbanizacja i industrializacja stawiają przed ludzkością nowe wyzwania, w tym potrzebę działania na rzecz ochrony środowiska. Emitowane zanieczyszczenia łatwo się przemieszczają, natomiast trudno jest je usunąć. Życie w środowisku niemal całkowicie przekształconym antropogenicznie stało się faktem i nie ma od niego odwrotu. Ogromna większość społeczeństwa jest z góry skazana na miejską egzystencję, z dala od natury i dzikiej przyrody. Zapewnienie odpowiednich warunków przyrodniczych środowisku miejskiemu stało się wyzwaniem XXI wieku.

Biorąc pod uwagę trudne warunki uprawy roślin w miastach szczególną uwagę należy zwrócić na dobór gatunków i odmian. Drzewa, krzewy i pnącza sadzone w miastach powinny charakteryzować się niewielkimi wymaganiami glebowymi i wilgotnościowymi, łatwą pielęgnacją oraz wysoką odpornością na szereg niekorzystnych czynników, takich jak: zasolenie gleby i aerozol solny, zanieczyszczenie powietrza, susza, mróz, występowanie szkodników i chorób, uszkodzenia mechaniczne powodowane np. silnym wiatrem.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku hodowcy drzew i krzewów wprowadzają corocznie do handlu od kilkunastu do kilkudziesięciu nowych odmian, z których wiele może być stosowanych w zieleni publicznej. Sam proces hodowli nowych odmian coraz częściej jest ukierunkowany na osiągnięcie założonego celu, którym może być chociażby uzyskaniu form kompaktowych, o wydłużonym okresie kwitnienia, zwiększonej odporności na porażenie przez szkodniki i choroby oraz tolerancji na niekorzystne warunki środowiska. Dereń biały (Cornus alba) IVORY HALO jest świetnym przykładem udoskonalenia starej i powszechnie znanej odmiany ‘Elegantissima’. Nowość charakteryzuje się zwartym, niskim i trwałym pokrojem. Poza tym dereń biały jest rośliną wyjątkowo tolerancyjną w stosunku do gleby i zawartości wody w podłożu, dobrze rośnie zarówno na stanowisku słonecznym, jak i w półcieniu. Inny przykład to ciekawa, karłowa forma pęcherznicy kalinolistnej (Physocarpus opulifolius) LITTLE JOKER – krzew dorastający do zaledwie 0,5 m wysokości o zielonopurpurowym ulistnieniu, doskonale nadający się do uprawy w pojemnikach. Nieco wyższa jest odmiana LITTLE ANGEL, która zdobyła srebrny medal w konkursie nowości podczas międzynarodowej wystawy ZIELEŃ TO ŻYCIE w 2015 r. Obie odmiany można uprawiać w pojemnikach. Z kolei TINY WINE GOLD to pierwsza karłowa odmiana pęcherznicy o żółtym ulistnieniu. Roślina dorasta do 1,2 m wysokości. Świetnie komponuje się z odmianą o purpurowych liściach TINY WINE.

W ostatnich latach, dzięki uzyskaniu interesujących odmian ogrodowych, w zieleni miejskiej i osiedlowej zaczynają być stosowane zadrzewnie  (Diervilla) – cenne krzewy blisko spokrewnione z krzewuszkami. Rośliny te są doskonale przystosowane do warunków klimatycznych naszego kraju. Wśród zalet zadrzewni, poza oczywistymi walorami dekoracyjnymi, na podkreślenie zasługuje wysoka zdrowotność krzewów, właściwie nie obserwuje się na nich występowania szkodników czy chorób, oraz ich niewielkie wymagania uprawowe. Zaletą zadrzewni jest też ich późniejszy termin kwitnienia, zwykle rozciągający się na pełnię lata, do wczesnej jesieni. Kwiaty zadrzewni produkują nektar stanowiący pożytek dla licznych grup owadów zapylających. Są to rośliny bardzo plastyczne i tolerancyjne. Nie są wybredne w stosunku do podłoża, dobrze rosną niemal w każdej ziemi ogrodowej, na stanowiskach słonecznych i półcienistych. Do tego tolerują suszę, zasolenie podłoża i zanieczyszczone powietrze miejskie. Są całkowicie odporne na mróz. Polecaną do miast jest zadrzewnia nadbrzeżna (D. rivularis) ‘Troja Black’. Krzew ten dorasta do 1-1,5 m wysokości, początkowo ma ciemnoczerwone liście, które w miarę rozwoju i dojrzewania stają się zielonopurpurowe. Na ich tle bardzo ładnie prezentują się żółte kwiaty. Zadrzewnia bezogonkowa (D. sessilifolia) dorasta do 1,5 m wysokości. Jej cechą charakterystyczną jest brak ogonków liściowych (liście siedzące na łodygach), do tego młode liście są brązowe i od spodu błyszczące. Gatunek ten tworzy też większe (dłuższe) i liczniejsze kwiaty. Szczególnie obficie, w sporych podbaldachach, kwiaty tworzą się u odmiany ‘Butterfly’, przyciągając w czasie kwitnienia liczne motyle. Wartą uwagi jest niska, dorastająca do 1 m wysokości, odmiana ‘Dise’ o liściach zmieniających swoją barwę na różnych etapach rozwoju. Młode liście są intensywnie purpurowe, później robią się seledynowe, a jesienią przebarwiają w ciepłych czerwonych barwach. Zadrzewnia okazała (D. ×splendens) to mieszaniec zadrzewni kanadyjskiej i bezogonkowej. Na uwagę zasługuje jej współczesna odmiana DIVA, wyróżniona srebrnym medalem Konkursu Roślin Nowości międzynarodowej wystawy „Zieleń to Życie” w 2017 r. Jest to krzew o rozłożystym pokroju, żółtych kwiatach i dekoracyjnych purpurowych liściach, których barwa utrzymuje się przez cały sezon wegetacyjny. Roślina dorasta do 1,5 m wysokości. Jej pędy są częściowo wzniesione, częściowo pokładają się na ziemi.

Do najcenniejszych krzewów ozdobnych z kwiatów z pewnością należy hortensja bukietowa (Hydrangea paniculata). W ostatnich latach pojawiło się wiele nowych, wartościowych odmian tego gatunku, np. wprowadzona do handlu w 2016 r. holenderska odmiana ‘Polestar’. Jest to jedna z najniższych odmian hortensji bukietowej, dorasta zaledwie do 60 cm wysokości. Jej zalety to kompaktowy pokrój oraz bardzo obfite kwitnienie. Kwiaty są biało-kremowe, pod koniec lata różowieją. Liście są nieduże, ciemnozielone. Krzew preferuje stanowiska słoneczne, ale w przeciwieństwie do innych odmian tego gatunku dobrze rośnie także w półcieniu. Inne godne polecenia nowości to wprowadzona do handlu w 2010 roku belgijska BOBO – wczesny, obficie kwitnący krzew dorastający do 1 m wysokości oraz amerykańska LITTLE LIME – także karłowy, niski krzew o gęstym ulistnieniu i kwiatach złożonych wyłącznie z kwiatów płonnych, miniatura starej odmiany ‘Limelight’. Wszystkie wymienione odmiany można z powodzeniem uprawiać w pojemnikach oraz jako niskie krzewy okrywowe. A ponieważ zawiązują kwiaty na pędach jednorocznych kwitną corocznie i niezawodnie.

Udoskonalone krzewy ozdobne z owoców będą charakteryzowały się obfitym ich zawiązywaniem oraz przedłużoną trwałością. W ostatnim dziesięcioleciu uzyskano wiele nowych kultywarów, szczególnie z przeznaczeniem do nasadzeń miejskich oraz do wykorzystania jako zieleń ciętą do tworzenia bukietów i kompozycji florystycznych. W tej grupie godne uwagi, sprawdzone w uprawie, są odmiany śnieguliczki Doorenbosa (Symphoricarpos ×doorenbosii) – ‘Amethyst’ o kulistych, różowych owocach i ‘Mother of Pearl’, której owoce charakteryzują się zmiennym kształtem i perłoworóżowym kolorem z czerwonym rumieńcem.

Cenne w zieleni miejskiej są także gatunki i odmiany rozrastające się za pomocą podziemnych rozłogów, np. tawlina jarzębolistna (Sorbaria sorbifolia) ‘Sem’ lub rokitnik wąskolistny (Hippophae rhamnoides) ‘Hikul’. Są to zwarte, niskie krzewy wspaniale zadarniają przeznaczony pod ich uprawę teren, świetnie nadają się do umacniania nasypów i skarp. Tawlina jarzębolistna ‘Sem’ jest przy tym wielokolorowa od wczesnej wiosny do lata, później żółto-zielona. Niedocenianą cechą tego gatunku jest ogromny potencjał fitoremedjacyjny – krzewy pochłaniają szkodliwe dla zdrowia zanieczyszczenia powietrza. Z kolei rokitnik wąskolistny ‘Hikul’ przez cały sezon zachowuje niebiesko-srebrzyste liście, jest niski, ale nie zawiązuje owoców, bowiem jest klonem męskim. Obie rośliny bardzo dobrze sprawdzają się w trudnych warunkach miejskich, a uprawiane na rabatach ograniczonych chodnikiem lub krawężnikami nie stanowią zagrożenia dla rodzimych gatunków.

Do stosunkowo nowych oraz wyjątkowo atrakcyjnych krzewów z pewnością można zaliczyć odmiany perukowca podolskiego (Cotinus coggygria) ‘Young Lady’. ‘Lila’ oraz  SMOKEY JOE. Te niewysokie, zwarte rośliny kwitną w czerwcu, jednak ich kwiaty są bardzo małe, częściowo sterylne i właściwie ledwie zauważalne. Dopiero w lipcu szypułki sterylnych kwiatów rozrastają się intensywnie i stają się pierzaste, tworząc w ten sposób charakterystyczne, puszyste ‘peruki’ pokrywające obficie cały krzew. U odmiany ‘Young Lady’ ^PBR peruki te są w kolorze kremowym, a SMOKEY JOE intensywnie różowe. Odmiana ‘Lila’ ma z kolei wyjątkowo ozdobne, purpurowe liście i zdobyła brązowy medal w konkursie roślin nowości w 2016 r. Warto nadmienić, że perukowiec podolski jest kserofitem. Kserofity w toku ewolucji przystosowały się do zasiedlania stanowisk suchych, ciepłych i silnie nasłonecznionych, dlatego doskonale nadają się do uprawy na terenie miast, zarówno na rabatach, jak i w pojemnikach.

Niemały wkład w światową hodowlę drzewiastych roślin ozdobnych wnoszą polscy szkółkarze. Do cennych odmian, polecanych do stosowania w miastach, można zaliczyć grupę nowych odmian berberysu Thunberga, uzyskanych przez Lucjana Kurowskiego: ‘Natasza’ wniesiony krzew o pstrych i bajecznie kolorowych liściach, jeden z najbardziej kontrastowo wybarwionych berberysów; 'Green Cloud’ – zwarty, wolno rosnący krzew o pokroju płaskokulistym, osiągający 0,6 m wysokości i 1,2 m szerokości, znakomicie nadaje się na niskie rabaty, jako roślina okrywowa oraz do uprawy w pojemnikach; 'Orange Sunrise’ – odmiana o pokroju kolumnowym, osiągająca 1,5 m wysokości, tworząca duże, pomarańczowo-czerwone liście ze złotą obwódką. Roślina otrzymała srebrny medal w Konkursie Roślin Nowości w 2015 r. Cenne odmiany berberysu Thunberga, polecane do obsadzania miejskich i parkowych rabat, uzyskał i wprowadził do handlu Janusz Szewczyk. Są to m.in.‘Orange Ice’ – karłowy krzew o zwartym, kolumnowy pokroju i pomarańczowo-miedzianych liściach, po sześciu latach uprawy dorastający do 60–70 cm wysokości, zdobywca srebrnego medalu w Konkursie Roślin Nowości na wystawie „Zieleń to Życie” w 2016 r., oraz ‘Ruby Star’ – miniaturowy krzew o kulistym pokroju i bardzo wolnym tempie wzrostu, o Liściach intensywnie karminowoczerwonych z cienką złotą obwódką na brzegu.