Kwiaty cebulowe w terenach zieleni miejskiej
Ozdobne rośliny cebulowe w powszechnym rozumieniu to grupa gatunków posiadających cebule, ale także bulwy i kłącza, jako spichrzowe organy przetrwalne. Nazywane są też ozdobnymi geofitami. Większość z nich zimuje w gruncie w klimacie Europy środkowej, część zaś musi być wykopywana na zimę i przechowywana w warunkach chroniących je przed mrozem. Zdecydowana większość kwitnie wiosną, choć sporo jest też gatunków kwitnących latem, a nawet jesienią.
W terenach zieleni miejskiej wykorzystywane są od bardzo dawna, ale zainteresowanie nimi wzrasta z roku na rok, zwłaszcza w odniesieniu do gatunków kwitnących wiosną. Znajdują zastosowanie zarówno jako typowe rośliny rabatowe rosnące na jednym miejscu przez kilka albo nawet wiele lat, ale także jako rośliny sezonowe do nasadzeń na kwietniki. Mnogość i różnorodność gatunków stwarza ogromne możliwości wykorzystania tej grupy roślin w terenach zieleni, ale konieczna jest znajomość ich specyfiki, rocznych cykli rozwojowych oraz szczegółowych wymagań co do stanowiska i zabiegów agrotechnicznych.
Specyfika ozdobnych geofitów i ich roczny cykl rozwojowy
Ozdobne geofity wytwarzają cebule, bulwy lub kłącza i rozmnażają się poprzez tworzenie cebul/bulw potomnych, zastępczych lub przybyszowych oraz poprzez przyrost kłączy. Oczywiście wydają też nasiona, ale rozmnażanie sposobem generatywnym, które z założenia związane jest z wymianą materiału genetycznego i może prowadzić do zmienności, znajduje zastosowanie przede wszystkich w hodowli twórczej, kiedy chcemy uzyskać nowe odmiany. Jedynie w przypadku nielicznych gatunków pozwalamy na ich naturalne rozsiewanie się i rozmnażanie tą drogą.
Naturalny roczny cykl rozwojowy roślin cebulowych odbywa się według jednego z dwóch schematów: tzw. typu tulipanowego (dla tulipana, ale także m.in. narcyza i hiacynta) lub typu liliowego (dla większość gatunków lilii oraz m.in. dla mieczyków). Typ tulipanowy obejmuje powstawanie zawiązków liści i kwiatu wewnątrz cebuli z wielomiesięcznym wyprzedzeniem oraz konieczność przechłodzenia ukorzenionych cebul przez zimę, co warunkuje prawidłowe kwitnienie wiosną. W gatunkach rozwijających się wg typu liliowego, kwiaty formują się dopiero po rozpoczęciu wegetacji roślin i wyrośnięciu liści oraz pędu, a więc wiosną lub latem. Przechłodzenie cebul warunkuje jednak także w tym przypadku prawidłowe kwitnienie. Specyfiką zatem kwiatów cebulowych kwitnących wiosną jest konieczność posadzenia ich cebul lub bulw jesienią i ich naturalne przechłodzenie przez zimę, ale silniejsze mrozy mogą powodować ich uszkodzenia w bezśnieżne okresy zimy. Dobrze zatem zabezpieczyć je warstwą ściółki z kory, słomy, stroiszem lub ewentualnie liśćmi.
Najważniejsze zalecenia agrotechniczne
W przypadku ozdobnych geofitów stosowane są trzy podstawowe terminy sadzenia: jesienny – dla gatunków, które rozpoczynają kwitnienie na przedwiośniu (jak przebiśniegi – Galanthus), poprzez całą wiosnę (np. narcyzy – Narcissus, tulipany – Tulipa, hiacynty – Hyacinthus, szafirki – Muscari), aż do przełomu wiosny i lata (czosnki olbrzymie – Allium giganteum, czy irysy holenderskie – Iris hollandica); wiosenny – dla gatunków kwitnących latem (m.in. begonia bulwiasta – Begonia tuberhybrida, dalia – Dahlia, mieczyk – Gladiolus, lilia – Lilium); letni (sierpniowy) – dla gatunków kwitnących jesienią (takich jak krokus jesienny – Crocus, czy zimowit – Colchicum). W przypadku tulipanów warto wspomnieć, że nie należy ich cebul sadzić zbyt wcześnie – tzn. już we wrześniu – bo zbyt wysoka temperatura gleby będzie sprzyjała rozwojowi najgroźniejszej choroby grzybowej roślin cebulowych – fuzariozy. Najlepiej sadzić tulipany w połowie października, a nawet – jeśli prognozy pogody są sprzyjające – to w początkach listopada. Rozmiar cebul, bulw czy kłączy jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o jakości kwitnienia. Wielkość cebul i bulw podawana jest w cm obwodu i zasadniczo im większa cebula, tym większe rozmiary kwiatu jaki z niej wyrośnie. Dla standardowych odmian tulipanów stosowanych w terenach zieleni rozmiar ten powinien wynosić 10-11 cm (wielkość III), a dla hiacyntów – powyżej 15 cm. W przypadku narcyzów mamy do czynienie z pojedynczymi okrągłymi cebulami (tzw. jednonosowymi) lub klonem połączonych ze sobą ściśle 2-3 cebul (tzw. dwu-trzynosowymi). W tym przypadku z każdego wierzchołka („nosa”) cebuli wyrośnie jeden pęd kwiatowy/kwiatostanowy, a jego rozmiary będą skorelowane z wielkością cebuli. Cebule kwiatowe wymagają dobrze uprawionego i dobrze zdrenowanego podłoża. Nawożenie podstawowe przed posadzeniem cebul to dawka 4 kg nawozu mineralnego wieloskładnikowego (NPK 10-12-18) na 100 m2. Głębokość sadzenia zależy od wielkości cebul/bulw, a generalna zasada mówi o sadzeniu na głębokość równej ich 3-krotniej wysokości liczonej od podstawy cebuli do powierzchni gruntu. Gęstość sadzenia zależy od pożądanego efektu kwitnienia, jak również od wielkości samych roślin. Zestawienie przeciętnych zalecanych gęstości sadzenia na 1 m2 znajduje się w tabeli 1. Ważne dla roślin cebulowych jest zmianowanie, co dotyczy przede wszystkim kwietników i wynika z możliwości nagromadzenia specyficznych patogenów. Jeśli konieczne jest sadzenie np. cebul tulipanów rok po roku na tym samym miejscu, to dobrze jest wymienić wierzchnią warstwę podłoża na głębokości 10-15 cm.
Tabela 1. Przeciętne zalecane gęstości sadzenia cebul/bulw wybranych gatunków geofitów na 1 m2
Typy zastosowań ozdobnych geofitów w terenach zieleni
Rabaty
Większość roślin cebulowych doskonale nadaje się do sadzenia na rabaty bylinowe, zwłaszcza na ich obrzeżenia, ale także jako większe i mniejsze grupy pomiędzy bylinami jako ich uzupełnienie. Gatunki, których cebule/bulwy/kłącza mogą zimować w gruncie w naszych warunkach klimatycznych, pozostają na jednym miejscu bez wykopywania przez kilka-kilkanaście sezonów lub są corocznie wykopywane, zgodnie z wymaganiami gatunkowymi lub odmianowymi. Innym sposobem jest luźne wkomponowanie roślin cebulowych (np. tulipanów, narcyzów, szachownic i czosnków ozdobnych) pomiędzy bylinami. Taki sposób sadzenia wymaga czasami uzupełniającego sadzenia cebul/bulw w kolejnych sezonach, co spowodowane jest naturalnym „drobnieniem” cebul w wyniku tworzenia się małych cebul przybyszowych. Zależy to jednak od konkretnego gatunku. Bogactwo gatunków roślin cebulowych i bylin pozwala urządzić rabatę zarówno w miejscu słonecznym jak i ocienionym.
Na rabaty bylinowe nadają się geofity kwitnące o różnych porach roku, ale niezwykle cenne są te, które kwitną na przedwiośniu i wczesną wiosną. Wynika to z niedostatku gatunków bylin ogrodowych kwitnących w tym terminie. Z gatunków wczesnowiosennych warto polecić: przebiśniegi (Galanthus), śnieżniki (Chionodoxa), zawilce wieńcowate (Anemone coronaria), kosaćce żyłkowane (Iris reticulata), puszkinię (Puschkinia), cebulicę syberyjską (Scilla sibirica) oraz krokusy (Crocus). Z gatunków cebulowych kwitnących latem doskonale na rabacie bylinowej czują się lilie (Lilium). Przykładowe połączenia niskich bylin zadarniających z geofitami to posadzenie niebieskiego kosaćca żyłkowanego w biało kwitnącej gęsiówce kaukaskiej (Arabis caucasica), śnieżycy wiosennej (Leucojum vernum) wśród bordowolistnej dąbrówki rozłogowej (Ajuga reptans)‘Purpurea’, czy białokremowego niskiego czosnku karatawskiego (Allium karataviense) wśród żółto kwitnącej smagliczki skalnej (Alyssum saxatile), czy niskiego żółtego drobnokwiatowego narcyza ‘Tête-à-Tête’ wśród niebiesko kwitnącego barwinka pospolitego (Vinca minor).
Rośliny cebulowe można też sadzić na rabatach wyłącznie cebulowych. Taki sposób sadzenia wskazany jest jednak głównie tam, gdzie mamy do dyspozycji dużą przestrzeń. Dotyczy zatem przede wszystkim parków i skwerów. Sadzić możemy oddzielnie poszczególne odmiany, ale coraz częściej stosuje się kolorystycznie dobrane mieszanki wieloodmianowe, a nawet wielogatunkowe. Przy taki sposobie sadzenia gatunki i odmiany zakwitają sukcesywnie, co przedłuża okres dekoracyjności rabaty. Dodatkowo daje możliwość wykorzystywania nie tylko efektów kolorystycznych w wymiarze horyzontalnym, ale także urozmaicić efekty dekoracyjne różnorodnością wysokości roślin i kwiatów.
Kwietniki
Stosowanie ozdobnych geofitów jako roślin sezonowych, zwłaszcza na tzw. wiosenną zmianę kwietników jest coraz modniejsze i popularniejsze. Stosuje się je nie tylko w parkach, ale także wzdłuż ulic oraz na coraz liczniej powstających rondach. Cebulowe, przede wszystkim tulipany i hiacynty w swym ogromnym asortymencie odmianowym mogą doskonale wzbogacić skromny dobór roślin sezonowych nadających się do sadzenia na wiosennych kwietnikach i dawać mocny akcent kolorystyczny. W tym przypadku liczy się przede wszystkim efekt barwny i pod tym względem dobierane są gatunki i odmiany. Indywidualne piękno kwiatów schodzi na drugi plan. Tworzone są wtedy kwietne łany. Aby były wyrównane, muszą być posadzone cebule jednej wielkości i na jednakowej głębokości. Dobrym sposobem jest sadzenie tzw. metodą holenderską, czyli wybranie gleby na odpowiednią głębokość dostosowaną do wielkości cebul, (glebę można wysypać na grubą folię ułożoną obok miejsca sadzenia), delikatne wciśnięcie cebul w podłoże w odpowiedniej rozstawie, a potem przysypanie glebą. Przepięknie wyglądają np. fioletowe hiacynty połączone z czerwonymi tulipanami albo odmiany o różnych barwach, kwitnące równocześnie. Bardzo częste jest łączenie tulipanów i innych roślin cebulowych z kwiatami jednorocznymi i dwuletnimi, takimi jak pierwiosnki, bratki, czy niezapominajki. Bardzo popularne jest tworzenie z roślin cebulowych kwiatowych mozaik, przedstawiających np. herby miast, czy inne atrakcyjne wzory. Do tego celu najlepiej wykorzystywać niskie długo kwitnące gatunki, np. hiacynty.
Pojemniki
Wiele gatunków i odmian roślin cebulowych nadaje się do stosowania we wszelkiego rodzaju pojemnikach: donicach, skrzynkach, misach. Do pojemników można sadzić pojedyncze odmiany lub gatunki, można też komponować cebulowe ogródki. Rośliny musimy jednak przygotować oddzielnie – albo w zadołowanych skrzynkach, albo doniczkach produkcyjnych, a najlepiej profesjonalnie podpędzić pod osłonami i potem wysadzać wiosną do pojemników docelowych. Ciekawe efekty można również osiągnąć łącząc rośliny cebulowe z kwiatami jednorocznymi, czy nawet karłowymi iglakami. Pojemniki można ustawić w miejscach wybrukowanych, wyłożonych kamieniem, czyli na placach, szerokich chodnikach, betonowych czy kamiennych wysepkach rozdzielających jezdnie. Można też wykorzystać ozdobne geofity w skrzynkach do dekoracji balkonów i parapetów okiennych. W miejscach wyjątkowo reprezentacyjnych, wymagających ciągłego i spektakularnego efektu dekoracyjnego przez cały sezon wegetacyjny – ogrody i parki wokół prestiżowych gmachów i budowli – uzasadnione staje się sadzenie lub wystawianie podpędzonych kwitnących już roślin cebulowych.
Cebulowe na trawnikach
Trawniki, które nie są perfekcyjnie utrzymane, nisko i często koszone, doskonale nadają się do posadzenia w nich cebul lub bulw, aby stworzyć tam piękne kwietne łąki, podobne do tych naturalnych górskich czy stepowych. Trzeba jednak spełnić kilka warunków. Należy przede wszystkim pamiętać, że posadzenie roślin cebulowych na trawniku wyklucza jego wczesne koszenie. Aby rośliny cebulowe obficie kwitły w kolejnym sezonie, konieczne jest pozostawienie ich liści dopóki nie zaschną. Cebule lub bulwy można posadzić na całym trawniku albo grupami. To drugie rozwiązanie pozwala na koszenie trawnika od początku sezonu, przy czym omijać należy kępy z roślinami cebulowymi. Jeszcze innym rozwiązaniem jest posadzenie cebul pod krzewami lub drzewami liściastymi rosnącymi na trawniku lub jego obrzeżach. Kwiaty cebulowe będą tam miały dość światła do swego rozwoju, a niekoszony trawnik wokół drzew nie będzie sprawiał wrażenia zaniedbanego. Do naturalizowania na trawnikach nadaje się sporo gatunków roślin cebulowych, choć oczywiście nie wszystkie. Muszą to być gatunki o jak najwęższych liściach i jak najszybciej kończące wegetację. Najczęściej są to krokusy wiosenne, przebiśniegi i drobnokwiatowe narcyzy, choć można zastosować także cebulice (Scilla), śnieżniki (Chionodoxa), śnieżyce (Leucojum), hiacynciki hiszpańskie (Hyacinthoides hispanica = Endymion hispanicus), szafirki (Muscari) i dziko rosnące gatunki tulipanów, takie jak tulipan późny (Tulipa tarda), skalny (T. saxatilis) czy turkiestański (T. turkestanica). Sadząc cebule i bulwy na trawnikach należy pamiętać o kilku zasadach. Lepsze rezultaty naturalizacji, w tym wydłużenie okresu obfitego kwitnienia na wiele lat, osiąga się sadząc cebule nieco głębiej niż normalnie. Nawozy mineralne – zwłaszcza te dedykowane do nawożenia trawników – zawierają najczęściej zbyt wiele azotu, co jest niewskazane dla roślin cebulowych. Niektóre odmiany krokusów nie znoszą zagłuszania przez trawę, dlatego lepiej posadzić je w miejsca skąd usunęliśmy fragmenty murawy.
Cebulowe pod drzewami i krzewami
Rośliny cebulowe, bulwiaste i kłączowe, obok bylin mają za zadanie ozdobić glebę pod i pomiędzy krzewami i drzewami. Najlepiej sadzić je pod krzewami i drzewami liściastymi. Wczesną wiosną jest pod nimi dostatek światła, a nieco później lekki cień rozwijających się liści nie jest jeszcze szkodliwy. Latem wyraźnie widać jak sucha jest ziemia pod większymi krzewami i drzewami. To akurat odpowiada wielu roślinom cebulowym przechodzącym letni spoczynek. Pod drzewami i krzewami najlepiej wyglądają niskie rośliny cebulowe o jasnych barwach kwiatów, m.in. białe przebiśniegi i śnieżyce, białe odmiany zawilca powabnego (Anemone blanda), żółte narcyzy, bladoniebieskie odmiany śnieżnika (Chionodoxa) i puszkinii (Puschkinia). Nie najlepiej widoczna jest natomiast szafirowa cebulica syberyjska (Scilla siberica). Warte polecenia są natomiast niskie różowe odmiany tulipanów o pełnych kwiatach, np. ‘Angelique’, posadzone pod magnolią Soulange’a (Magnolia × soulangiana) lub ‘Peach Blossom’ – pod biało kwitnącym pigwowcem pośrednim odmiany ‘Nivalis’ (Chaenomeles × superba ‘Nivalis’). Pięknie wyglądać będą też narcyzy posadzone pod krzewami porzeczki krwistej (Ribes sanquineum). Wcale nie jest konieczne, aby kwitnienie krzewów i posadzonych pod nimi roślin cebulowych przypadało równocześnie. Rośliny cebulowe kwitnące wcześniej lub później niż krzewy wydłużają ich atrakcyjność.
Ogrody dachowe
Ogrody dachowe nabierają coraz większego znaczenia w terenach zurbanizowanych, ale dobór roślin na takie miejsca musi być bardzo staranny ze względu specyficzne trudne warunki panujące na dachach. Także spośród ozdobnych geofitów można wybrać takie, które sprostają wyzwaniom stawianym przez ogród dachowy. Jest dość oczywiste, że należy wybierać przede wszystkim gatunki i odmiany o mocnych łodygach i kwiatach, które nie są zbyt podatne na silny wiatr. W praktyce oznacza to, że naszym pierwszym wyborem powinny być wczesne tulipany, czyli odmiany z grup Kaufmanniana, Fosteriana i Greigii oraz gatunki dzikorosnące lub karłowe narcyzy ‘Tête-à-Tête’.
Sadzenie mechaniczne ozdobnych geofitów w terenach zieleni
Nowym trendem jest sadzenie mechaniczne roślin cebulowych specjalnymi sadzarkami. Maszyny te sadzą cebule pod murawę, a zmechanizowanie sadzenia otwiera nowe możliwości i znacząco zwiększa wydajność tego procesu w porównaniu do sadzenia ręcznego. Sadzi się najczęściej mieszanki odmianowe (np. narcyzów czy tulipanów) oraz mieszanki gatunkowo-odmianowe w pasach szerokości 1-2 metrów, dowolnej długości i dowolnych kształtów. Doskonale wyglądają na dużych trawnikach w parkach krajobrazowych oraz na trawnikach wzdłuż ulic. Z założenia takie nasadzenia są 2-3 letnie, bez dodatkowych zabiegów, poza nawożeniem. W kolejnych latach może być konieczne dosadzenie cebul lub całkowite odnowienie nasadzeń. Dzięki tej metodzie zachowany pozostaje trawnik, który po zakończeniu wegetacji przez rośliny cebulowe może być normalnie koszony.
Tekst i zdjęcia: Dariusz Sochacki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
