Zieleń miejska odgrywa niezwykle istotną rolę w tworzeniu zrównoważonego środowiska dla fauny zamieszkującej miasta. W dobie rosnącej urbanizacji i kurczenia się terenów naturalnych, sadzenie oraz utrzymanie odpowiednio dobranych roślin w miejskich przestrzeniach to klucz do ochrony bioróżnorodności. Drzewa, krzewy i byliny w miastach nie tylko poprawiają estetykę otoczenia, ale są niezbędne dla życia ptaków, owadów i drobnych ssaków, dostarczając im pożywienia, schronienia oraz miejsc do rozrodu. Dlatego dobór gatunków i odmian roślin sadzonych w terenach zurbanizowanych ma kluczowe znaczenie nie tylko wizualne, ale również wpływa na dobrostan miejskiej fauny.
Rajskie jabłonie to doskonały przykład drzew, które łączą walory estetyczne z użytkowymi. Te niewielkie drzewa, pochodzące od gatunków takich jak jabłoń niska (Malus pumila) czy jabłoń purpurowa (Malus purpurea), są szczególnie cenione za ich dekoracyjne owoce i obfite kwitnienie. W okresie wiosny, gdy drzewa te obsypują się białymi, różowymi lub czerwonymi kwiatami, stanowią prawdziwy raj dla owadów zapylających. Pszczoły, trzmiele i motyle licznie odwiedzają te drzewa, korzystając z nektaru i pyłku, które są niezbędne do ich przetrwania. Dla wielu owadów okres kwitnienia rajskich jabłoni zbiega się z czasem intensywnej aktywności, co sprawia, że drzewa te są niezastąpionym źródłem energii. Jednak rola rajskich jabłoni w życiu miejskiej fauny nie kończy się na wiośnie. Jesienią i zimą ich małe, kolorowe owoce stają się cennym źródłem pożywienia dla ptaków. Gatunki takie jak drozdy, kosy, kwiczoły czy jemiołuszki chętnie sięgają po te jabłuszka, szczególnie gdy inne zasoby pokarmowe są trudno dostępne. Niektóre odmiany, takie jak ‘Ola’ czy ‘Royalty’, cechują się wyjątkową trwałością owoców, które pozostają na gałęziach nawet do początku zimy. Jest to nieoceniona pomoc dla ptaków w trudnych warunkach atmosferycznych, kiedy naturalne źródła żywności są ograniczone.
Rajska jabłoń 'Royalty’ ma ciemnoczerwone, ozdobne liście, piękne kwiaty i owoce. W jej koronach chętnie gniazdują ptaki. Fot. G.Falkowski
Owoce rajskich jabłoni przyciągają nie tylko ptaki. Są również atrakcyjne dla wiewiórek oraz innych małych ssaków, które korzystają z nich jako ze źródła energii. Dodatkowo korony tych drzew stanowią miejsce bytowania drobnych ssaków oraz owadów, chroniąc je przed drapieżnikami. Odmiany takie jak ‘John Downie’ czy ‘Kelsey’, które wyróżniają się wysoką mrozoodpornością oraz tolerancją na parcha i inne choroby, są szczególnie wartościowe w kontekście ochrony fauny. Nie wymagają zabiegów ochronnych, a przez to żyjące na nich organizmy nie są eksponowane na pestycydy.
Drobne owoce rajskich jabłoni to przysmak wielu gatunków ptaków. Fot. G.Falkowski
Innym przykładem roślin o niezwykle pozytywnym wpływie na miejską faunę są lipy (Tilia). W okresie kwitnienia stanowią one jedno z najważniejszych źródeł nektaru dla pszczół miodnych i dzikich owadów zapylających. Lipy są również schronieniem dla licznych gatunków ptaków, takich jak sikorki czy kosy, które znajdują w ich koronach miejsca na gniazda. W starych egzemplarzach chętnie osiadają gatunki ptaków, wykorzystujących dziuple. Kolejną grupą roślin wartą uwagi ze względu na dostarczany pokarm są klony (Acer), których nasiona stanowią pożywienie dla wiewiórek oraz niektórych gatunków ptaków.
W miastach nie można jednak ograniczać się wyłącznie do sadzenia drzew. Krzewy i byliny również odgrywają kluczową rolę w wspieraniu bioróżnorodności. Krzewy takie jak dzikie róże, berberysy czy ligustry są szczególnie ważne dla owadów i ptaków. Ich kwiaty dostarczają nektaru, a owoce są ważnym pożywieniem w okresie jesieni i zimy. Ptaki, takie jak sikory czy wróble, często budują gniazda w ich gęstych gałęziach, chroniąc się przed drapieżnikami albo złymi warunkami pogodowymi.
Berberysy to idealny wybór do nasadzeń miejskich, ponieważ są odporne na trudne warunki środowiskowe, takie jak susza czy zanieczyszczenia. Warto wybierać i sadzić kolorowe odmiany berberysu Thunberga (Berberis thunbergii), dostępne w ofercie szkółkarskiej w ogromnej palecie barw ulistnienia, pokrojów i form, a także mniej znany berberys koreański (B. koreana). Gatunek ten wyróżnia się pięknym, czerwono-żółtym przebarwieniem jesienią oraz czerwonymi owocami. W cieplejszych rejonach kraju można stosować inny mało znany gatunek z tego rodzaju – berberys juliany (B. julianae) – zimozielony krzew o ciemnozielonych liściach i czarnych owocach, które są chętnie zjadane przez ptaki. Cały krzew pokrywają liczne ciernie, sprawiające, że krzewy dają miejsca schronienia dla drobnych zwierząt. Krzewy berberysów łączą atrakcyjny wygląd z funkcją wspierania miejskiej fauny. Nasadzenia z berberysów nie tylko podnoszą estetykę miasta, ale również tworzą oazy bytowania fauny.
Berberys koreański to mało znany gatunek o ozdobnych i pożywnych owocach. Fot. G.Falkowski
Równie istotną rolę odgrywają rośliny zielne i byliny. Lawenda, rudbekie, jeżówki czy rozchodniki to przykłady roślin, które nie tylko upiększają miejskie rabaty, ale również stanowią źródło nektaru dla motyli i pszczół. Rośliny te, szczególnie w połączeniu z ogrodami deszczowymi, które magazynują wodę opadową, tworzą mikrośrodowiska sprzyjające życiu wielu organizmom.
Rośliny pnące, takie jak bluszcz pospolity (Hedera helix), mają szczególne znaczenie dla owadów i ptaków w miastach. Bluszcz kwitnie późno, dostarczając owadom nektaru w okresie, gdy inne rośliny już przekwitły. Jego zimozielone liście stanowią schronienie dla ptaków, a jagody są ważnym źródłem pożywienia zimą. Bluszcz doskonale nadaje się do zazieleniania murów i ogrodzeń, co dodatkowo podnosi walory estetyczne miejskich przestrzeni. W gęstwinie bluszczu gniazduje wiele gatunków ptaków.
Kwitnący późną jesienią bluszcz pospolity daje miejsce gniazdowania licznych gatunków ptaków. Fot. G.Falkowski
Sadzenie i utrzymanie terenów zielonych wymaga jednak świadomego planowania. Kluczowe jest wybieranie gatunków odpornych na choroby, takich jak parch jabłoni w przypadku rajskich jabłonek, oraz dostosowanie roślin do lokalnych warunków glebowych, nasłonecznienia, ekspozycji na zasolenie. Na przestrzeniach otwartych należy unikać wprowadzania obcych gatunków inwazyjnych, które rozrastając się w sposób niekontrolowany mogą stanowić zagrożenie dla rodzimych ekosystemów. Ważnym aspektem jest również tworzenie zielonych korytarzy, które umożliwiają migrację zwierząt między różnymi fragmentami miejskich terenów zielonych. Takie korytarze, łączące parki, ogrody i nieużytki, pozwalają zwierzętom przemieszczać się bezpiecznie i korzystać z różnorodnych siedlisk.
Warto również zwrócić uwagę na łąki kwietne, zwłaszcza te trwałe, tworzone z udziałem bylin oraz niskich krzewów, które zyskują coraz większą popularność w miastach. Zamiast trawników wymagających intensywnej pielęgnacji, łąki kwietne oferują bioróżnorodność i są źródłem pożywienia dla owadów zapylających. W ich skład mogą wchodzić takie gatunki jak chabry, maki, czy koniczyna, które przyciągają pszczoły i motyle. Łąki te są także siedliskiem dla drobnych ssaków i gadów, które znajdują w nich schronienie.
Trwałe rośliny ozdobne odgrywają ważną rolę w ochronie gleby i wspieraniu jej bioróżnorodności. Oprócz walorów estetycznych wspomagają rozwój fauny glebowej, takiej jak dżdżownice, mikroorganizmy, owady glebowe i drobne bezkręgowce. Wybór gatunków, które wzbogacają glebę materią organiczną, poprawiają jej strukturę i tworzą sprzyjające mikroklimaty, jest kluczowy dla zachowania równowagi ekologicznej. Byliny o głębokim systemie korzeniowym, takie jak liliowce (Hemerocallis), spulchniają glebę i wspierają jej napowietrzenie, a obumierające jesienią liście wzbogacają glebę w próchnicę, sprzyjając rozwojowi mikroorganizmów. Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) oprócz walorów ozdobnych wpływa korzystnie na strukturę gleby, wspierając mikroflorę glebową. Rośliny, które wzbogacają glebę w azot, również mają znaczenie w ochronie gleby. Łubin trwały (Lupinus polyphyllus), dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, wiąże azot atmosferyczny, poprawiając żyzność gleby, a jego korzenie napowietrzają podłoże. Uwaga – jest to obcy gatunek inwazyjny. Koniczyna biała (Trifolium repens), często stosowana w mieszankach trawnikowych, także dostarcza glebie azotu i tworzy przyjazne warunki dla owadów zapylających.
Prawdziwa miejska stołówka owadów – rabata z jeżówki w centrum stolicy. Fot. G.Falkowski
Zimozielone rośliny okrywowe, jak barwinek pospolity (Vinca minor), bergenia sercolistna (Bergenia cordifolia) czy runianka japońska (Pachysandra terminalis), przez cały rok chronią glebę przed erozją i wysychaniem. Ich liście dostarczają glebie składników odżywczych, a gęsta struktura stabilizuje wierzchnią warstwę gleby, sprzyjając życiu drobnych organizmów. Podobną rolę pełnią płożące jałowce. Trawy ozdobne, takie jak miskant chiński (Miscanthus sinensis) czy trzcinnik ostrokwiatowy (Calamagrostis acutilflora), mają głębokie systemy korzeniowe, które wspomagają retencję wody i poprawiają strukturę gleby. Ich części nadziemne, po obumarciu, wzbogacają glebę w materię organiczną, wspierając rozwój fauny glebowej. Rośliny o dużych liściach, jak funkia (Hosta) czy rodgersia (Rodgersia), osłaniają glebę przed wysychaniem i erozją, jednocześnie dostarczając naturalnego nawozu z opadających części. Funkie tworzą gęste kępy, ograniczając parowanie wody, a rodgersie wspierają rozwój organizmów glebowych dzięki ochronie wilgotności gleby.
Ozdobne przez cały rok zimozielone bergenie stanowią schronienie małych ssaków. Fot. G.Falkowski
Trwałe rośliny ozdobne przyczyniają się do ochrony gleby i jej bioróżnorodności poprzez poprawę struktury, ochronę przed erozją i wzbogacanie materią organiczną. Tworzą mikroklimat sprzyjający życiu organizmów glebowych, zapewniając odpowiednie warunki dla ich rozwoju. W zróżnicowanych nasadzeniach, takich jak miejskie ogrody, parki czy skwery, zastosowanie różnorodnych gatunków odgrywa nieocenioną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej i podnoszeniu estetyki przestrzeni.
Nie można zapominać o edukacyjnej roli miejskiej zieleni. Tablice informacyjne, ścieżki dydaktyczne i warsztaty ekologiczne organizowane w parkach mogą zwiększać świadomość mieszkańców na temat znaczenia roślin i zwierząt w ekosystemach miejskich. W ten sposób zieleń miejska staje się nie tylko przestrzenią rekreacyjną, ale również miejscem nauki i budowania więzi z naturą.
Zieleń miejska jest kluczowym elementem wspierania bioróżnorodności i tworzenia zrównoważonego środowiska. Sadzenie drzew, krzewów, bylin i innych roślin sprzyjających faunie to inwestycja w przyszłość, która przynosi korzyści nie tylko zwierzętom, ale również ludziom. Wybierając odpowiednie gatunki i dbając o ich właściwą pielęgnację, możemy wspólnie tworzyć miasta, w których harmonia między naturą a człowiekiem stanie się rzeczywistością.
Grzegorz Falkowski
Związek Szkółkarzy Polskich
