
Późne lato to czas kwitnienia wrzosów. Chłodne noce i mgliste poranki sprawiają, że kwiaty tych roślin prezentują się wyjątkowo urokliwie – ozdobione kroplami rosy, oplecione babim latem wnoszą do kompozycji nutę nostalgii, jednocześnie ożywiając rabaty intensywnymi kolorami.
Wrzos pospolity (Calluna vulgaris) to gatunek europejski występujący na terenie prawie całego kontynentu, tworzący gęste skupienia zwane wrzosowiskami. Jest wolno rosnącą, zawsze zieloną, bogato ugałęzioną krzewinką o cienkich, twardych pędach. Dorasta do 20-40 cm wysokości i nieco większej szerokości. Pędy w miarę wzrostu pokładają się na ziemi i zakorzeniają. W ten sposób powstają zielone, wypiętrzające się poduchy okrywające podłoże. Liście wrzosu pospolitego są miniaturowe, łuskowate, długości zaledwie 1-2 mm, bardzo gęsto, dachówkowato ułożone na gałązkach. Pod koniec sierpnia i we wrześniu na krzewinkach rozwijają się fioletowe kwiaty. Liczne pąki kwiatowe są zebrane w wyprostowane, wąskie, groniaste kwiatostany. Pierwsze rozkwitają pąki znajdujące się u nasady kwiatostanu. Kwiaty w kolorze lila swoim kształtem przypominają dzwoneczki o delikatnej, pergaminowej fakturze, są obupłciowe, ich płatki korony są u nasady zrośnięte.

Atrakcyjne, półpełne czerwone kwiaty tworzy tradycyjna odmiana 'Dark Beauty’, Fot. G. Falkowski
W Polsce wrzos pospolity najczęściej porasta świetliste lasy sosnowe lub sosnowo-brzozowe, zasiedlając wraz z jałowcem pospolitym gleby kwaśne, bielicowe, ubogie w składniki pokarmowe oraz wodę. Opanowanie tego typu trudnych siedlisk wrzosy zawdzięczają mikoryzie erikoidalnej – specyficznemu rodzajowi symbiozy, która zachodzi między roślinami wyższymi a grzybami. U wrzosów komponent grzybowy częściowo wnika do komórek korzeni grzybów i je wypełnia. Strzępki grzybni prowadzą wymianę związków odżywczych, uzyskanych w wyniku enzymatycznego rozkładu cząstek organicznych występujących w glebie, na powstające w roślinach węglowodany produkowane w procesie fotosyntezy. Korzenie wrzosów są bardzo drobne, rozrastają się dosyć płytko w glebie. W naturze wrzosy odgrywają istotne znaczenie biologiczne. Ich kwiaty odwiedza wiele gatunków dzikich pszczół (pszczolinki, lepiarkowate, porobnice, smukliki) oraz wiele gatunków trzmieli i motyli. Z wrzosów pozyskuje się ceniony miód wrzosowy o charakterystycznej, galaretkowatej konsystencji. Krzewinki stanowią rusztowanie mrowisk budowanych przez leśne mrówki oraz są pokarmem ptaków i ssaków: pardwy mszarnej, pardwy górskiej, głuszca, królików i zajęcy.

Kompozycje z udziałem odmian tradycyjnych, o rozwijających się pojedynczych kwiatach stanowią źrdło pokarmu licznych owadów zapylająych, Fot. G.Falkowski
O ile w ogrodach prywatnych wrzosy pojawiają się dosyć często, to w przestrzeni publicznej rzadko się je stosuje – jeśli już, to najczęściej jako dekorację sezonową. Kompozycje rabatowe lub pojemnikowe z udziałem wrzosów są wyjątkowo barwne i trwałe, zwłaszcza jeśli wykorzysta się do nich odmiany pączkowe, które przez kilka tygodni zachowują intensywny kolor pąków kwiatowych Pąki u tego typu odmian wybarwiają się, ale nigdy nie otwierają – dlatego są tak trwałe, nawet po przemarznięciu albo zaschnięciu. Odmiany tradycyjne – otwierające pąki kwiatowe, nie są tak trwałe, bo ich kwiaty przekwitają. Niemniej mają one istotną zaletę – dostarczają pokarmu owadom zapylającym. Dlatego decydując się na zakup i posadzenie wrzosów w mieście, warto łączyć obie grupy wrzosów – tradycyjne z pączkowymi. Dzięki temu wzbogacą one bioróżnorodność a kompozycje będą przez długi czas atrakcyjne wizualnie.

Jesienna aranżacja wrzosu pospolitego 'Siska’ z grupy BEAUTY LADIES z berberysem Thunberga 'Atropurpurea Nana’, Fot. G.Falkowski
Odmiany tradycyjne
Obecnie na krajowym rynku dostępnych jest kilkadziesiąt tradycyjnych odmian wrzosów, w tym wiele starych kultywarów, przez dziesięciolecia sprawdzonych w uprawie w warunkach klimatycznych Polski, cenionych za wysoką zdrowotność, długotrwałe i obfite kwitnienie. Do grupy tej zalicza się wrzos pospolity ‘Allegro’ – jedna z cenniejszych odmian, kolorystycznie zbliżonych do dziko rosnących wrzosów, wprowadzona do handlu w latach 70. XX wieku, doskonale nadającą się do uprawy w ogrodach przydomowych i osiedlowych, szczególnie tych w typie naturalistycznym. Krzewinka ta dorasta do 30-40 cm wysokości i podobnej szerokości. U starszych egzemplarzy pędy pokładają się lekko na ziemi i z czasem zakorzeniają. Liście, podobnie jak u gatunku, są miniaturowe, łuskowate. W sierpniu na wierzchołkach jednorocznych pędów tworzą się liczne, purpurowe pąki kwiatowe, zebrane w wąskie, wyprostowane kwiatostany, z których rozwijają się pojedyncze, czerwonopurpurowe kwiaty. Odmiana ta kwitnie do końca września. Podobna do ‘Allegro’ jest holenderska odmian ’Carmen’ z 1996 r. – ma ona jednak ciemniejsze, fioletowoczerwone kwiaty. Innym ciekawym kultywarem, wprowadzonym do handlu w latach 70. w Niemczech, jest odmiana ‘Annemarie’, uznana za jedną z najbardziej dekoracyjnych, która wyróżnia się intensywnie ciemnoróżowymi, pełnymi kwiatami. Po rozwinięciu kwiaty przypominają miniaturowe pomponiki. Zdobią one rośliny od września do przełomu października i listopada. Krzewinka rośnie silnie osiągając do 50 cm wysokości i 60 cm szerokości. Wrzos pospolity ‘Boskoop’ to tradycyjna holenderska odmiana wprowadzona w podobnym czasie do sprzedaży, co wcześniej wymienione, łączy element ozdobnych kwiatów z dekoracyjnymi liści. Dorasta ona do 40 cm wysokości i do 50 cm szerokości. Jej liście są początkowo żółte, jesienią zmieniające barwę na intensywnie pomarańczowomiedzianą. Jej kwiaty są różowoliliowe, pojedyncze, zebrane w dość krótkie, niezbyt gęste kwiatostany. Rozwijają się na przełomie sierpnia i września. Pełne kwiaty w intensywnym, ciemnoróżowym kolorze tworzy niemiecka odmiana ‘Peter Sparkes’ wprowadzona do sprzedaży w latach 90. Ubiegłego stulecia. Charakteryzuje się silnym wzrostem i wzniesionymi pędami, osiągając 50 cm wysokości. Jej kwitnienie przypada na wrzesień. Niezwykle atrakcyjne, półpełne, czasem pełne, czerwone kwiaty tworzy odmiana ‘Dark Beauty. Rozwijają się one od połowy sierpnia i kwitną do października. Pełne, ciemnoróżowe kwiaty tworzy odmiana ‘Jana’ – jedna z najwyżej punktowanych pod kątem wartości użytkowej kultywarów wrzosa pospolitego. Wszystkie wyżej wymienione odmiany uzyskały bardzo dobre oceny w badaniach wartości ogrodniczej odmian wrzosów i wrzośców, przeprowadzonych w Holandii oraz w Niemczech przez Kurta Kramera (uznanego hodowcę odmian z rodzaju Calluna i Erica) opublikowanych w 2010 roku. W badaniach porównawczych oceniano czas, długość i obfitość kwitnienia, atrakcyjność ulistnienia, zdrowotność, zimotrwałość. Wrzosowe rabaty warto uzupełnić o kultywary nieco niżej punktowane, ale rozjaśniające kompozycje, np. o ‘Silver Knight’, której cechą charakterystyczną są srebrzysto owłosione liście. Pod koniec sierpnia i we wrześniu na krzewinkach rozwijają się fioletowe kwiaty. Z kolei ‘Long White’ to wysoka odmiana, dorastająca do 50 cm wysokości, o eleganckich, białych kwiatach. Jej kwitnienie zwykle trwa do końca września. Do obsadzania balkonowych i tarasowych skrzynek warto użyć odmiany ‘Dark Star’, która wyróżnia się intensywnie rubinowoczerwonymi kwiatami. Dorasta ona do wysokości około 20 cm i szerokości 30 cm.

Szare liście i białe kwiaty to cechy wyróżniające odmianę 'Silver Knight’, Fot. G.Falkowski
Odmiany pączkowe
Patrząc na asortyment wrzosów oferowanych przez handel detaliczny można powiedzieć, że odmiany pączkowe zdominowały rynek. Ich udział w sprzedaży szacuje się na około 80-90%. Wynika to z faktu, że wrzosy pączkowe „kwitną” dłużej od odmian tradycyjnych, utrzymując wyrazistą barwę pąków przez 4-6 tygodni, co za tym idzie mogą być znacznie dłużej konfekcjonowane w punktach sprzedaży – bez utraty walorów dekoracyjnych. Ze względu na bogactwo kolorów pąków kwiatowych znajdują one zastosowanie nie tylko w ogrodach przydomowych i na wrzosowiskach, ale służą do dekoracji okiennych parapetów, balkonów i tarasów oraz wnętrz mieszkalnych. W przestrzeni miejskiej doskonale zastępują rośliny jednoroczne, których dekoracyjność maleje wraz z końcem okresu wegetacyjnego. Wrzosy pączkowe coraz częściej są oferowane na Wszystkich Świętych do dekoracji grobów. Oferowane w większych, płaskich misach, nierzadko jako mieszanki 2-3 odmian o różnych kolorach pąków, nie ustępują pod względem dekoracyjności chryzantemom, których kwiaty są wrażliwe na mróz. Pozostawione na grobach wrzosy zdobią je przez kilka tygodni.

Wrzos poslility 'Zipi’ z grupy GARDEN GIRLS zwraca uwagę intnsynie żółtym kolorem liści. Fot. G.Falkowski
Pod względem asortymentu odmianowego europejski rynek zdominowały licencjonowane odmiany z grupy Beauty Ladies holenderskiej firmy Eden’s Creations oraz z grupy Garden Girls niemieckiej hodowli Kurta Kramera. W Grupie Beauty Ladies odmiany oprócz zróżnicowanego terminu kwitnienia oraz koloru pąków kwiatowych różnią się pokrojem – który może być płaski (‘Anouk’, ‘Anne-Sophie’), kompaktowy (‘Andrea’, ‘Antje’, ‘Lea’, ‘Laura’, ‘Sabine’, ‘Venca’), półwzniosły (‘Anja’, ‘Libra’, ‘Melissa’, ‘Veluve’), wzniosły(‘Agneta’, ‘Leonia’, ‘Renate’, ‘Venus’, ‘Vivika’) i krzaczasty(‘Merlyn’, ‘Salena’). W grupie Beauty Ladies snajduje się seria odmian Skyline o ozdobnym ulistnieniu i charakterystycznym, wzniesionym ułożeniu pędów. W jej skład wchodzą kultywary: ‘Barcelona’, ‘Havana’, ‘Cologne’, ‘Las Vegas’, ‘Monaco’, ‘Pretoria’, ‘Stockholm’, ‘Sydney’.

Wrzos pospolity 'Amethyst’ z grupy worzsów pączkowych zdobi rabaty do późnej jesieni, Fot. G.Falkowski
Odmiany z grupy Garden Girls także można róznicować pod względem pokroju, rozmiarów, barwy ulistnienia i terminu kwitnienia. Najbardziej znane odmiany zostały zakwalifikowane do linii klasycznej – Clasisic Line (‘Athene’, ‘Bettina’, ‘Bonita’, ‘Emma’, ‘Freya’, ‘Katia’, ‘Lisbeth’, ‘Rosamunde’, ‘Sandy’) oraz linii letniej Summer Line (‘Asli’, ‘Lena’, ‘Martina’) i linii późnej Late Line (‘Angie’, ‘Selma’, ‘Hilda’). Są to popularne i powszechnie dostępne odmiany, oferowane także w zestawach (mieszankach) kolorystycznych. Z nowości uwagę zwracają odmiany o zwieszających się pędach z serii Rasta Girls (‘Claire’, ‘Janina’, ‘Rose Claire’), odmiana ‘Fluffy’ o srebrzystych liściach i białych pąkach, do złudzenia przypominających swoim kolorem lawendę ‘Herbslavendel’, czy kultywary o ciepłych kolorach liści z serii Sunset Girls (‘Zalina’, ‘Zeta’, ‘Zelda’, ‘Zorina’, ‘Zoe’).

Wrzos pospolity 'Aurea’ zodbi rabaty przez cały rok, Fot. G.Falkowski
Wymagania
Wrzos pospolity i jego odmiany dobrze radzą sobie na przeciętnych, a nawet ubogich w składniki pokarmowe glebach o kwaśnym odczynie (pH 4 – 5,5). Krzewinki lubią miejsca słoneczne, zaciszne, osłonięte od wiatru. W przeciwieństwie do wrzosów naturalnie porastających rodzime lasy, odmiany ogrodowe mają większe zapotrzebowanie na wodę i w pierwszych latach uprawy wymagają podlewania, szczególnie w okresach suszy. Zabiegiem poprawiającym wzrost wrzosów jest ściółkowanie gleby przekompostowaną korą sosnową. Ściółkowanie ogranicza zachwaszczenia, zapewnia utrzymanie stałej wilgotności podłoża, zwiększa aktywność biologiczną pożytecznych mikroorganizmów glebowych, zabezpiecza system korzeniowy przed przemarzaniem, a także wpływa na utrzymanie odpowiedniego dla wrzosów, kwaśnego pH podłoża. Wrzos pospolity jest gatunkiem odpornym na mróz, ale w bezśnieżne zimy, przy słonecznej i wietrznej pogodzie, może lekko podmarzać. Do ważnych zabiegów pielęgnacyjnych w uprawie wrzosów zalicza się cięcie. Zabieg należy przeprowadzić wiosną i wykonywać na takiej wysokości, aby usunąć wszystkie zeszłoroczne kwiatostany. Dzięki przycinaniu krzewinki zachowują zwarty pokrój i tworzą wiele pędów, co gwarantuje obfite kwitnienie.
Grzegorz Falkowski
Związek Szkółkarzy Polskich