Rozmowa z Marthą Schwartz – gwiazdą konferencji Mocno Zielone Miasto 2022, towarzyszącej 29. Międzynarodowej Wystawie ZIELEŃ TO ŻYCIE & FLOWER EXPO POLSKA, która wystąpi w ramach kampanii Zielone Miasto Europy.
– Jest Pani znana jako utytułowana architektka krajobrazu, właścicielka znanej na całym świecie firmy projektowej Martha Schwartz Partners Nowy Jork/ Londyn/ Szanghaj, ale zarazem osoba, w której działalność wpisane jest przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Jak się łączą te dwie sfery?
Martha Schwartz: Od dłuższego już czasu uważam, że właśnie architektura krajobrazu może odegrać zasadniczą rolę w walce ze zmianami klimatycznymi i ich niekorzystnymi skutkami. Przekonuję, że wymaga to zdecydowanych kroków i praktycznych rozwiązań centralnych i lokalnych.
Między innymi wykładam „zmiany klimatyczne” na Harvardzie (Harvard University Graduate School of Design), a biuro Martha Schwartz Partners jest w branży architektury krajobrazu prawdopodobnie jedną z firm najbardziej świadomych skutków tych zmian. Działamy bazując na wiedzy i prognozach dotyczących klimatu. Zawsze robimy analizę tego, jakie będzie prawdopodobieństwo następstw globalnego ocieplenia w odniesieniu do zleceń naszych klientów, więc rozumieją oni problem, z którym przyjdzie im się mierzyć w przyszłości.
Mówiąc w skrócie, pracujemy nad spójną i sprawnie działającą strukturą „niebiesko-zielonej” infrastruktury. Skupiamy się w projektach na systemach retencji wody, które zabezpieczą dany obszar przed zalaniem, a jednocześnie pozwolą na wykorzystywanie i zagospodarowywanie tego cennego „niebieskiego” zasobu. Jeśli chodzi o zieleń, wspieramy bioróżnorodność oraz wprowadzanie jak największej ilości biomasy na tereny zurbanizowane. O ile to tylko możliwe – w postaci miejskiego lasu, który najefektywniej obniży emisję CO2 i temperaturę podczas upałów.
– Czy świadomość negatywnego wpływu człowieka na klimat i ekosystemy wystarczająco mocno wpływa na projektowanie?
Martha Schwartz:: Zmiany klimatyczne powinny być obecnie tłem wszystkich projektów „zieleni”. Jako architekci krajobrazu musimy mieć świadomość wpływu, jaki klimat wywiera lokalnie, regionalnie, globalnie. Musimy badać jego możliwe przyszłe oddziaływania, abyśmy mogli odpowiedzialnie i profesjonalnie projektować, tak by realizacje, o które jesteśmy proszeni, wytrzymały próbę czasu i by inwestycja nie okazała się krótkoterminowa.
Ważne jest, by stać się „nauczycielami” i „uczyć” swoich klientów, tłumaczyć, z czym mają do czynienia, co pozwoli im zrozumieć „nowy kontekst” projektów. Musimy w większym stopniu zastanawiać się nad nową infrastrukturą, którą trzeba będzie wdrożyć w miejsce starej, aby sprostała „nowemu” życiu w holocenie. Infrastruktura może być kombinacją zielonego projektu oraz technologii, które poradzą sobie z powodzią, odprowadzaniem lub zbieraniem wody, chłodzeniem budynków i przestrzeni zewnętrznych. Być może także trzeba wziąć już pod uwagę tworzenie obszarów służących do gromadzenia wody użytkowej dla potrzeb mieszkańców, a nawet inne elementy krajobrazu, takie jak miejskie rolnictwo, które zapewni ludziom dostęp do żywności.
Włączając zmiany klimatyczne oraz ich skutki do WSZYSTKICH naszych analiz, powinniśmy – jako projektanci – być pomysłowi, wykorzystywać naszą kreatywność i podejmować ryzyko, wypróbowywać innowacyjne pomysły. Nie możemy już patrzeć wstecz, aby dowiedzieć się, co lub jak mamy robić na przyszłość. Musimy ocenić, gdzie jesteśmy TERAZ i zjednoczyć się jako społeczność, jako architekci krajobrazu oraz działać według zasad, które zakładają, że ziemia ma służyć ochronie ludzi i wszystkich form życia na świecie. Naszym zadaniem jest być „zarządcami Ziemi” i pracować na rzecz jej odnowy.
– Jak proces projektowania ewoluował w przypadku Pani działalności?
Martha Schwartz: Obecnie wszystkie analizy poprzedzające projekt zawierają już prognozy dotyczące zmian klimatycznych. Jako architekci krajobrazu współpracujemy z innymi specjalistami, takimi jak „świadomi klimatu” inżynierowie. Edukujemy naszych klientów, aby rozumieli ryzyko i korzyści z tego, co robimy w zakresie planowania i infrastruktury.
Jesteśmy proszeni o pracę nad większymi projektami ze względu na zakres działań, jaki oferujemy w odniesieniu do zmian klimatycznych. Bardzo szybko rośnie przy tym świadomość deweloperów, którzy chcą zadbać o bezpieczeństwo swoich inwestycji. Uważam, że architektura krajobrazu jest pierwszym punktem odniesienia dla inwestycji – powinno się nadać kształt i charakter terenowi, zanim jeszcze zaczną być tam projektowane budynki.
– W jaki sposób upowszechniać ten kierunek zmian?
Martha Schwartz: Poprzez poszerzanie swojej wiedzy i kompetencji, projektowanie zawierające rozwiązania oparte na naturze i wspomnianych już przesłankach, poprzez edukowanie społeczeństwa i lobbowanie na rzecz zawodu architekta krajobrazu, którego ranga nie jest adekwatna do roli, jaką ma współcześnie do odegrania. Temu także służą spotkania takie, jak konferencja Mocno Zielone Miasto towarzysząca wystawie ZIELEŃ TO ŻYCIE & FLOWER EXPO POLSKA, na której zaprezentuję wykład „Miasta przyszłości i krajobraz miejski”. Stymuluje integrację środowiska zawodowego związanego z zielenią, pozwala na wymianę informacji czy doświadczeń i rozwija współpracę.
– Jak pracownia Martha Schwartz Partners działa w sferze retencji wody deszczowej?
Martha Schwartz: Proponujemy „typowe” rozwiązania dla zagospodarowywania wód opadowych/burzowych: odpowiednie kształtowanie terenu, kanały, które doprowadzają wodę do istniejących ujść, ogrody deszczowe przy ulicach miast, beczki na wodę deszczową (czy inne zbiorniki) dla indywidualnych budynków mieszkalnych. A także urządzenia, które mogą zarówno wyłapywać wodę burzową oraz ją uwalniać, jak i zbierać wodę do picia lub nawadniania.
– W jakim stopniu przy stosowaniu rozwiązań uwzględniających naturę, adaptowaniu zieleni spontanicznej, roślin synantropijnych itp. liczy się design?
Martha Schwartz: Przestrzenie i krajobrazy, które nie emanują pięknem, nie będą cenione, nie będą pielęgnowane ani utrzymywane. Musimy tworzyć piękno, ponieważ ludzie go potrzebują, aby emocjonalnie się rozwijać. Człowiek dba o to, co lubi, co mu się podoba, a ignoruje to, co jest brzydkie lub nie rezonuje z nim. Dlatego też piękno stymuluje zrównoważony rozwój, kreuje poczucie przynależności do miejsca i kształtuje naszą tożsamość.
Zmieniając podejście do architektury krajobrazu, nadal musimy projektować dla ludzi, choć zarazem brać pod uwagę, jak chronić i wspierać Ziemię i jej bioróżnorodność. Innymi słowy: celem jest projektowanie łączące piękno oraz konieczność. I nie widzę bariery pomiędzy tymi dwiema „skrajnościami”.
– Niektórym kojarzy się Pani z odważnymi, kontrowersyjnymi projektami, w których czasem trudno było znaleźć zieleń. Czy to znaczy, że przedkłada pani design nad materiały organiczne?
Martha Schwartz: Skąpa zieleń występowała w moich projektach tylko wtedy, gdy nie było możliwości posadzenia roślin.
Co do typu materiałów, nie widzę potrzeby przeciwstawiania organicznych „nieorganicznym”. Nasze projekty są prawie zawsze fuzją obu tych elementów. Nigdy nie preferowałam żadnej z grup – po prostu używałam oryginalnych materiałów oraz języka projektowania, które nie były powszechne w naszym zawodzie.
– Jak wybierane są rośliny w Pani projektach? Czy istnieje współpraca ze szkółkarzami, lokalnymi dostawcami?
Martha Schwartz: Pracuję z ekspertami – w ramach naszego biura, a także lokalnie, w odniesieniu do miejsca, którego dotyczy dany projekt. Jako że realizacje dotyczą głównie obszarów poza Nowym Jorkiem, Londynem i Szanghajem (czyli miast, w których mamy biura), w wielu przypadkach jeździmy do lokalnych producentów roślin, którzy posiadają odpowiednią wiedzę i doświadczenie.
– Proszę na koniec podać przykłady swoich projektów, które przyczyniają się do mitygacji zmian klimatu?
Martha Schwartz: Na przykład zaprojektowaliśmy New Riyadh Airport (10 500 ha) w stolicy Arabii Saudyjskiej – pierwsze na świecie lotnisko o ujemnej emisyjności CO2. Pod wieloma względami samowystarczalne. Przewidziano: wytwarzanie całej energii na miejscu, odzyskiwanie i zagospodarowywanie większości wody, produkowanie żywności (roślin uprawnych) na miejscu, utylizację wszystkich odpadów, które mają krążyć „w obiegu zamkniętym”. Teren lotniska jest zaplanowany jako funkcjonalny, zorganizowany według zasad zrównoważonego rozwoju, a zarazem estetyczny. Krajobraz został zaprojektowany w formie ekologicznego land artu tak, aby oddziaływał na wszystkie ludzkie zmysły i wzbudzał podziw.
We współpracy z firmami Behnisch Arkitekten, Schulze+Grassov i Transsolar stworzyliśmy plan zagospodarowania przestrzennego Downsview (k. Toronto), z uwzględnieniem prognoz dotyczących następnych 50 lat. W odpowiedzi na wzrost liczby burz powodowany zmianami klimatycznymi, opracowaliśmy strategię zarządzania wodami opadowymi/burzowymi, która łączy systemy wychwytywania, przekierowywania, oczyszczania i retencji tych wód. Między innymi zaprojektowano stworzenie sztucznych mokradeł w parku oraz zbiorników (stawów) retencyjnych, z których największy to jezioro rekreacyjne. Pomyślano również o miejskim lesie, którego pewna część ma służyć jako szkółka, a inna część zostanie posadzona z przeznaczeniem na drewno, do lokalnego wykorzystania.
Pracujemy obecnie nad grantem Uniwersytetu Harvarda dotyczącym rozwiązań klimatycznych dla miasta Springfield w stanie Massachusetts w USA. Proponujemy tam posadzenie „linearnego lasu” (Linear Urban Forest), który zajmie jeden pas ruchu w całym mieście (prognoza przewiduje istotny wzrost użycia zautomatyzowanych pojazdów elektrycznych jako środka transportu, co pozwalałoby pozyskać na rzecz tych nasadzeń 30-50% powierzchni miejskich dróg). Las będzie zarazem zagospodarowywał wodę burzową. Projekt związany z grantem uwzględnia m.in. ograniczanie efektu miejskiej wyspy ciepła, wspieranie bioróżnorodności, redukcję zanieczyszczenia powietrza i sekwestrację dwutlenku węgla, a ponadto oszczędności dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na energię (klimatyzację).
Więcej na temat działań związanych z zastosowaniem zieleni w celu zmniejszenia skutków zmian klimatycznych usłyszymy podczas konferencji Mocno Zielone Miasto, 2 września, godz. 13.50-14.50, Międzynarodowa Wystawa ZIELEŃ TO ŻYCIE & FLOWER EXPO POLSKA, Warszawa EXPO XXI, ul. Prądzyńskiego 12/14. Wstęp wolny po rejestracji
